नेपालको साहसिक पर्यटन उद्योगमा तीन दशकभन्दा बढी समय देखि कार्यरत अच्युत राज गौतम एक अनुभवी बरिष्ठ र्याफ्टिङ गाइड हुन्। उनको जीवन यात्रा नेपालको साहसिक पर्यटन क्षेत्रको विकास र चुनौतीको जीवन्त दस्तावेज जस्तै छ। हाल ६० वर्षको उमेर नजिकिँदै गर्दा पनि उनी ठमेलस्थित प्रतिष्ठित र्याफ्टिङ कम्पनी ‘अल्टिमेट रिभर्स’ मा सक्रिय छन्।
ओखलढुङ्गा जिल्ला, लिखु गाउँपालिकामा जन्मेका गौतमले एसएलसी उत्तीर्ण पश्चात् काठमाडौंमा बसाइ सारेका थिए। प्रारम्भिक समयमा नै पर्यटन क्षेत्रप्रति आकर्षित भएर यही क्षेत्रलाई आफ्नो जीविकोपार्जनको माध्यम बनाए।
‘अरुण दाइ भन्ने एक जना दाईसँग भेट भयो। वहाँले मलाई त्रिशूली लिएर जानु भयो ३ दिनको यात्रामा। त्यहाँ जाँदा मलाई यो चै पेशामा काम गर्न पाए भन्ने लाग्यो। गाउँबाट आएको ज्यान पनि बलियो फुर्तिलो भएकोले जोस जाँगर पनि थियो। त्यसरी नै मेरो पहिलो यात्रा त्यहीँ थियो त्यहाँबाट काम गर्दै जाँदा आज ३६ वर्ष भएछ यहीँ पेशामा छु,’ गौतम व्यावसायिक यात्राको सुरुवाती दिनहरू यसरी सम्झन्छन्।
‘जीवनमा धेरै व्यावसायिक चुनौतीहरूको सामना गर्नुपर्यो। प्रारम्भिक दिनहरूमा आवश्यक पर्ने उपकरणहरू पनि उपलब्ध थिएनन्। हामीले काठ र ढुङ्गाको प्रयोगबाट सुरुवात गरेका हौं। व्यावसायिक यात्रामा थुप्रै आरोहअवरोह आए, ती सबैलाई पार गर्दै अगाडि बढ्यौं,’ उनी आफ्नो कथा यसरी सुनाउँछन्।
विगतमा र्याफ्टिङ यात्राहरू दुई हप्तासम्म सञ्चालन हुने गरेको उनी बताउँछन्। तर वर्तमानमा भौतिक पूर्वाधार विकास, विशेषगरी जलविद्युत् परियोजना र सडक निर्माणका कारण धेरै नदीहरूमा र्याफ्टिङ व्यवसाय प्रभावित भएको छ।
प्रारम्भिक दिनहरूमा उनले आफ्नो परिवारलाई यस पेशाबारे बताउन सकेनन्। ‘पेशामा धेरै जोखिमहरू भएकाले परिवारमा यो पेशामा संलग्न छु भनेर भन्न सकिनँ। भनेको भए पनि सम्भवतः उहाँहरूले नदी–नदीमा जान अनुमति दिनुहुन्नथ्यो। सुरुवाती दिनहरूमा परिवारलाई जानकारी नै दिइनँ। यस पेशाप्रति परिवारमा कुनै ज्ञान नभएकाले पनि जानकारी दिन उचित ठानिनँ,’ उनी स्मरण गर्छन्।
आज गौतम भक्तपुरको गठ्ठाघरमा आफ्नो श्रीमती सीता, छोरा अनुप र छोरी अनुषासँग बस्छन्। ‘यही पेशाको कमाइबाट घरजग्गा जोडेँ, छोराछोरीको उच्च शिक्षा–दीक्षाको व्यवस्था गरेँ। उमेर झण्डै ६० वर्ष पुग्न लाग्दा पनि शरीरले साथ दिएसम्म यही पेशामा रहेर कार्य गर्ने इच्छा छ,’ उनी भन्छन्।
व्यावसायिक जीवनमा गौतमले थुप्रै जोखिमपूर्ण अवस्थाहरूको सामना गरेका छन्। ‘कर्णालीमा एकपटक र्याफ्टिङको क्रममा बोट पानीमा पल्टियो। त्यस बेला जीवनको आशा नै मरिसकेको थियो। त्यो स्थान सञ्चार र यातायात सुविधाबाट विच्छिन्न थियो। मेरो परिवारले मृत शरीर समेत फेला पार्न नसक्ने आशंका थियो, तर सौभाग्यवश उद्धार सम्भव भयो। त्यस अनुभवले मलाई सिकायो जीवनमा चुनौतीहरू आउँछन्, तिनबाट पलायन हुनुभन्दा तिनलाई स्वीकार गर्नु श्रेयस्कर हुन्छ,’ उनी आफ्नो अनुभव बाँड्छन्।
‘अतीतमा जस्तो आम्दानी अहिले छैन। पहिले हाम्रा यात्राहरू २० दिनसम्मका हुन्थे, वर्षभरि पर्यटकहरूको आगमन हुन्थ्यो र निरन्तर काम पाइन्थ्यो। वर्तमानमा परिस्थिति परिवर्तन भएको छ नेपाल आउने पर्यटकहरूको संख्यामा गिरावट आएको छ र अधिकांश र्याफ्टिङ गतिविधिहरू वर्षको एक महिनामा मात्र सीमित छन्। धेरै अनुभवी र्याफ्टिङ गाइडहरू रोजगारीको खोजीमा जापान, न्युजिल्यान्ड लगायतका देशहरूमा पलायन भइसकेका छन्,’ उनी वर्तमान अवस्थाको विश्लेषण गर्छन्।
गौतमका अनुसार र्याफ्टिङ केवल साहसिक खेल मात्र होइन, मानसिक शान्तिको स्रोत पनि हो। र्याफ्टिङ यात्राको क्रममा असाधारण आनन्दको अनुभूति हुन्छ, मानसिक तनाव र थकान हट्छ। प्राकृतिक वातावरणमा क्याम्पिङ गर्दा, वन्यजन्तुहरूको गतिविधि निरीक्षण गर्दा अद्वितीय अनुभव प्राप्त हुन्छ।
उनी नवागन्तुक पर्यटकहरूलाई र्याफ्टिङ सुरक्षित छ भन्ने कुरामा आश्वस्त पार्न चाहन्छन्। ‘र्याफ्टिङका लागि आत्मविश्वास आवश्यक छ। सुरक्षा उपकरणहरू जस्तै लाइफज्याकेट, हेलमेट लगायतका सामग्रीहरूको प्रयोग र अनुभवी गाइडहरूको मार्गदर्शनमा खतराको सम्भावना न्यून हुने उनी बताउँछन्।
अन्त्यमा, उद्योगको भविष्यप्रति चिन्ता व्यक्त गर्दै गौतम भन्छन्, ‘वर्तमानमा र्याफ्टिङको पूर्ण ज्ञान नभएका व्यक्तिहरूद्वारा व्यवसाय सञ्चालित भएको आभास हुन्छ। नदी वातावरणको बिग्रदो अवस्था चिन्ताजनक छ। आम्दानीको प्रमुख स्रोत नै यही भएकाले कम्पनी सञ्चालकहरूले वातावरण संरक्षणमा विशेष ध्यान दिनु आवश्यक छ।’
नेपालको साहसिक पर्यटन उद्योगका यी अग्रज व्यक्तिले संघर्षपूर्ण यात्रामार्फत् सफलता हासिल गरेको यो कथा नयाँ पुस्ताका लागि प्रेरणादायक उदाहरण हो।
-1710914947.jpeg)
